Psychoterapia uzależnienia od alkoholu

Osoby pijące alkohol w ciągu swojego życia mogą zmieniać wzór spożywania tej substancji. Mogą więc oscylować od całkowitej abstynencji, poprzez picie o niskim poziomie ryzyka, aż do spożywania alkoholu w sposób wysoce szkodliwy i ryzykowny.

Osoba, która dziś pije szkodliwie lub ryzykownie równie dobrze może przestać pić lub ograniczyć swoje picie na tyle, aby zmniejszyć wynikające z niego szkody. Człowiek utrzymujący abstynencję może w każdej chwili zacząć pić, a osoba uzależniona może przestać całkowicie pić. Jednak w przypadku wszystkich możliwych zmian we wzorcach picia, najmniej prawdopodobne jest aby osobie uzależnionej udało się samodzielnie i trwale ograniczyć spożywanie alkoholu i wrócić na stałe do picia o niskim ryzyku szkód.

Na skutek wieloletniego, powtarzającego się wzorca nadmiernego picia alkoholu może rozwinąć się choroba jaką jest uzależnienie od alkoholu (alkoholizm). Na jego rozwój wpływają zarówno czynniki biologiczne (w tym także uwarunkowania genetyczne), czynniki społeczne oraz psychologiczne predyspozycje danej osoby. Nie wiadomo, który z tych aspektów będzie u danej osoby dominujący. Ponieważ rozwój uzależnienia jest procesem, to również sama choroba ma charakter postępujący. Z czasem więc powoduje ona pogorszenie funkcjonowania psychospołecznego pacjenta, utrudnia bądź uniemożliwia realizowanie związanych z rolami społecznymi zadań w rodzinie i pracy, a także staje się powodem wielu poważnych problemów zdrowotnych.

Alkoholizm a inne zaburzenia

Kliniczny obraz wynikający z uzależnienia od alkoholu jest złożony, wymaga więc bardzo zindywidualizowanych oddziaływań leczniczych. Należy dostosowywać je do całości problematyki z jaką przychodzi osoba uzależniona. Trzeba pamiętać, że pewne zaburzenia psychiczne i zachowania, takie jak zaburzenia depresyjne i nerwicowe, zaburzenia osobowości, choroba afektywna dwubiegunowa, ADHD czy zaburzenia psychotyczne mogą być zarówno problemem pierwotnym jak i wtórnym do uzależnienia od alkoholu. Mogą one rozwinąć się jako konsekwencja przewlekłego i nadmiernego używania alkoholu.

Leczenie alkoholizmu

Kompleksowe leczenie uzależnienia od alkoholu wymaga podejścia interdyscyplinarnego. Podstawową metodą jest psychoterapia indywidualna i grupowa. Wspomagać proces trzeźwienia mogą również środki farmakologiczne. Z praktyki klinicznej wynika jednak, że oddziaływania terapeutyczne jako jedyne w rzeczywistości dotykają podstawowego problemu i mogą pomóc wpłynąć na zmianę. Farmakoterapia natomiast jest czymś czym można, w razie konieczności, wspierać się dodatkowo. Nie dotyczy to oczywiście leczenia pacjentów zmagających się ze wspomnianymi wyżej zaburzeniami psychicznymi i zachowaniami. W ich przypadku farmakologia i współpraca zarówno z psychoterapeutą jak i psychiatrą może okazać się koniecznością.

Uzupełniającą względem terapii uzależnień często bywa również terapia par, która może być wsparciem dla uwikłanych w mechanizmy uzależnienia partnerów.

Formy leczenia uzależnienia od alkoholu

W zależności od postawionego rozpoznania klinicznego, potrzeb pacjenta i głębokości problemu, leczenie choroby alkoholowej (określanej czasami jako alkoholizm) może odbywać się w formie oddziałów stacjonarnych, dziennych jak również opieki ambulatoryjnej. Zdarza się, że istnieje konieczność aby chory przeszedł przez wszystkie wyżej wymienione etapy leczenia.

W zależności od nasilenia objawów abstynencyjnych, wynikających z częstotliwości używania alkoholu, ilości spożywanej substancji, a także niejednokrotnie od długości trwania problemu, bywa tak, że leczenie podstawowe musi zostać poprzedzone tzw. detoksem alkoholowym (odtruciem). Odbywa się ono w oddziałach szpitalnych (oddział toksykologii lub niektóre oddziały psychiatryczne).

Etapy leczenia uzależnienia od alkoholu

Pierwszym i podstawowym krokiem w kierunku leczenia uzależnienia od alkoholu jest z pewnością znalezienie w sobie motywacji do jej podjęcia, co wielokrotnie niestety utrudniają/uniemożliwiają same psychologiczne mechanizmy uzależnienia, skutecznie zasłaniając realną ocenę problemu. Początkowo trudno jest osobie nadużywającej alkohol przyznać się do niego przed sobą i innymi. Gdy już pojawia się myśl, obawa, wątpliwość bądź pewność, że może sposób spożywania alkoholu stanowi problem, warto udać się do specjalisty i upewnić czy potrzebujemy pomocy, a jeśli tak – jakiej.

Etap diagnostyczny

Pierwszy etap leczenia to etap diagnostyczny, który ma formę konsultacji ze specjalistą psychoterapii uzależnień lub/i z lekarzem psychiatrą. Ważnym elementem jest tutaj nawiązanie kontaktu, który pomoże rozpoznać problem pacjenta. W czasie tego etapu specjalista stawia diagnozę uzależnienia od alkoholu oraz stopnia jego zaawansowania (bądź diagnozę picia szkodliwego lub ryzykownego), a także współistniejących zaburzeń. Podczas wstępnych konsultacji pacjent przy wsparciu terapeuty określa również swoją gotowość do zmiany wzorca używania alkoholu, a mianowicie do podjęcia abstynencji lub ograniczenia picia. W trakcie leczenia ten wzorzec może się zmieniać, w zależności od pogłębiania świadomości problemu przez samego pacjenta. Osoba, która początkowo nie ma zgody na całkowitą abstynencję, po jakimś czasie może dojść do wniosku, że jest to dla niej jedyna droga w kierunku poprawy jakości życia i zdrowienia.

Osoby pijące szkodliwie lub te, u których występują objawy uzależnienia o niskim stopniu nasilenia, mogą skorzystać z Programu Ograniczania Picia, jeżeli oczywiście taką możliwość dostrzega również specjalista.

Kolejnym krokiem etapu diagnostycznego jest zaplanowanie oddziaływań terapeutycznych oraz ewentualne włączenie farmakoterapii. Podsumowaniem i domknięciem konsultacji jest ustalenie i omówienie tzw. kontraktu terapeutycznego, a więc określenie warunków i zasad współpracy.

Etap psychoterapeutyczny

Drugi etap leczenia to psychoterapia. W zależności od wcześniejszych ustaleń wynikających z potrzeb, możliwości i gotowości pacjenta oraz oferty placówki leczniczej, psychoterapia ma formę indywidualną oraz grupową. Początkowo ważnym elementem leczenia jest wzmacnianie motywacji pacjenta, oraz stabilizacja abstynencji lub znaczne ograniczenie picia. Podczas sesji terapeutycznych wplatane są również elementy psychoedukacji, które mają na celu poszerzenie wiedzy zainteresowanego na temat problemu, a także naukę umiejętności radzenia sobie z objawami choroby. Jeżeli pacjent uczestniczy w grupie psychoterapeutycznej, często jest ona podzielona na bloki tematyczne, które również mogą mieć formę psychoedukacji.

Podczas leczenia pacjent nie tylko uczy się bezpośrednio radzić sobie z objawami choroby, ale również pracuje nad poszerzeniem wglądu w schematy reagowania emocjonalnego, poznawczego i interpersonalnego, które podtrzymują uzależnienie. To wszystko ma pomóc we wprowadzeniu zmian w funkcjonowaniu psychospołecznym.

Czas trwania leczenia

Długość leczenia jest przede wszystkim zależna od samego pacjenta – od jego motywacji do terapii, od tego jak radzi sobie z utrzymywaniem abstynencji, od głębokości uzależnienia, od ewentualnych problemów współwystępujących, od jego możliwości osobowościowych i zasobów, ale również od gotowości do pracy i ciekawości poznania samego siebie.

Na drugim miejscu fundamentalne znaczenie ma sama relacja terapeutyczna, czyli to co dzieje się pomiędzy pacjentem a terapeutą – pojawiające się w terapii emocje i zachodzące procesy psychologiczne, które stają się matrycą do głębszej pracy i analizy. To z kolei ma pomóc pacjentowi zrozumieć sposób budowania przez siebie relacji interpersonalnych i pojawiające się w nich trudności, a w dalszej perspektywie odnaleźć przestrzeń do konstruktywnych zmian w tym obszarze – bez udziału substancji psychoaktywnej.

Trzeci element mający wpływ na długość leczenia to wiedza i umiejętności samego specjalisty, stosowane przez niego metody, techniki i doświadczenie. Specjaliści psychoterapii uzależnień mogą pracować w różnych paradygmatach (np. poznawczo- behawioralnym, psychodynamicznym, systemowym czy integracyjnym). Obecny stan wiedzy i doświadczenie kliniczne nie pozwalają stwierdzić, że któraś tych metod jest bardziej skuteczna od innych. Wybór w tym zakresie powinien mieć charakter zindywidualizowany. Z uwagi na poziom skomplikowania problematyki uzależnień i ewentualnych, towarzyszących zaburzeń, najlepsze efekty daje łączenie różnych paradygmatów, w zależności od etapu leczenia i możliwości samego pacjenta.

Opracowała mgr Magdalena Cieśluk-Toczek, na podstawie:

  1. William R.Miller, Alyssa A.Forcehimes, Allen Zweben, Terapia uzależnień. Podręcznik dla profesjonalistów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakow 2014.
  2. Uzależnienia w praktyce klinicznej. Zagadnienia diagnostyczne, pod red. Barbary Bętkowskiej-Korpała, PARPAMEDIA, Warszawa 2009.
  3. Mellibruda J., Sobolewska-Mellibruda Z., Integracyjna psychoterapia uzależnień. Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa, 2006.
Tagi:

mgr Magdalena Cieśluk-Toczek

Psycholog, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 2002 r. pracuje jako psychoterapeuta w nurcie psychodynamicznym i systemowym. Ukończyła całościowe szkolenie systemowo-psychodynamiczne (psychoterapia zintegrowana) w CM UJ, atestowne przez Sekcję Naukową Psychoterapii i Terapii Rodzin PTP oraz Studium…»

Inne materiały:

  1. Psychoterapia uzależnienia od alkoholu

  2. Czym jest współuzależnienie od alkoholu

  3. Motywacja do ograniczenia/zaprzestania picia alkoholu