Uzależnienie od alkoholu (alkoholizm, choroba alkoholowa) to poważny problem zdrowotny, spowodowany długotrwałym (zwykle – wieloletnim) nadmiernym piciem alkoholu. Wzorce nadużywania tej substancji bywają różne – może to być picie ciągami (z różną długością samych ciągów i okresów trzeźwości), codzienne picie „niewielkich ilości alkoholu”, upijanie się weekendowe i inne. To czy u osoby nadużywającej rozwinie się alkoholizm i czy konieczne jest leczenie alkoholizmu zależy od wielu czynników, wymienia się tu m.in. przyczyny:
- biologiczne (np. w tym podatność genetyczna, dziedziczna),
- psychiczne (np. skłonność do uzależniania się, cechy charakteru/osobowości, problemy i zaburzenia psychiczne),
- społeczne (np. wzorce picia w otoczeniu, rodzinie, pracy).
Alkoholizm może być problemem pierwotnym – bez wcześniej istniejących zaburzeń psychicznych; a może też być zaburzeniem wtórnym – wówczas uzależnienie od alkoholu rozwija się na tle wcześniej występujących zaburzeń psychicznych (np. depresja, nerwica/lęki, choroba dwubiegunowa, zaburzenia osobowości, psychozy, bezsenność). Najczęściej w takich sytuacjach alkohol służy wówczas człowiekowi jako złudny/pozorny sposób radzenia sobie z cierpieniem psychicznym, czyli jest tzw. sposobem samoleczenia.
Nadużywanie i uzależnienie od alkoholu prawie zawsze stopniowo i konsekwentnie prowadzi do wystąpienia różnych i narastających problemów, np.:
- zdrowotnych – w zakresie zdrowia psychicznego i ogólnomedycznego,
- rodzinnych – konflikty z bliskimi, dysfunkcja i rozpad rodziny,
- edukacyjnych – niemożność osiągnięcia planowanego/dostępnego wykształcenia/zawodu, edukacja na niższym poziomie niż to by było możliwe,
- zawodowych – problemy w pracy, utrata zatrudnienia, brak awansu,
- finansowych – „przepijanie” zarobków, długi, alimenty, kary finansowe,
- społecznych – utrata ważnych relacji, marginalizowanie się i izolowanie społeczne,
- prawnych – wypadki, bójki, utrata prawa jazdy, łamanie przepisów w pracy, konflikty z prawem.
Dlatego właśnie warto podejmować starania o ograniczenie picia, a optymalnie – o jego zaprzestanie, czyli leczenie alkoholizmu.
Uzależnienie od alkoholu najczęściej wymaga zindywidualizowanego i kompleksowego postępowania terapeutycznego, które ma różne etapy i wiąże się z zaangażowaniem różnych specjalistów. Metody leczenia alkoholizmu obejmują psychoterapię i farmakoterapię.
Leczenie alkoholizmu dzieli się na kilka podstawowych faz:
motywowanie do terapii,
etap diagnostyczny i wyznaczania celów terapii,
właściwa terapia uzależnień/odwykowa,
postępowanie podtrzymujące i/lub terapia pogłębiona.
Zasadnicza terapia odwykowa może być poprzedzona leczeniem alkoholowego zespołu abstynencyjnego („odtrucie”, „detoks alkoholowy”), czym zajmują się zwykle oddziały szpitalne posiadające stosowne doświadczenie w tym zakresie (oddział toksykologii, niektóre oddziały psychiatryczne).
Leczenie alkoholizmu – motywowanie do terapii
Osoby uzależnione od alkoholu zwykle początkowo wypierają ten problem i nie przyznają się przed sobą i otoczeniem, że piją nadmiernie. Nawet jeśli zdają sobie sprawę ze szkód spowodowanych nadmiernym piciem – brną w uzależnienie, znajdują różne wytłumaczenia i preteksty do picia, ukrywają się z nałogiem przed otoczeniem. Nie czynią tego dobrowolnie – takie są właśnie psychologiczne mechanizmy uzależnienia. To one uniemożliwiają realną i samodzielną ocenę zjawiska nadmiernego picia. Osoby te zaprzeczają problemowi, minimalizują go, wyszukują i przedstawiają „racjonalne” uzasadnienia dla picia, często obwiniają za picie innych (przełożonych w pracy, kolegów, współmałżonka itp.). Może temu towarzyszyć również obawa, że jednak problem nadmiernego picia alkoholu istnieje i ma szkodliwy wpływ.
Dlatego bardzo ważne jest zbudowanie odpowiedniej motywacji do terapii leczenia alkoholizmu, która może zależeć od wielu czynników (wewnętrznych i zewnętrznych). Często na początku motywacja ma bardziej zewnętrznych charakter (np. wiąże się z oczekiwaniami/naciskami rodziny czy pracodawcy), ale bardzo ważne jest zbudowanie własnej (wewnętrznej) motywacji do terapii. Na początku może ona być niestabilna i krucha, jednak współpraca z doświadczonym terapeutą może pozwolić na umacnianie woli do zaprzestania picia i dążenia do trzeźwości. Na tym etapie ważne może być określenie indywidualnych przyczyn/uwarunkowań alkoholizmu, w wyniku badania dokonanego przez psychoterapeutę uzależnień, lekarza psychiatrę lub psychologa klinicznego. Jedną z bardzo cennych metod szukania, budowania i rozwijania własnej motywacji do trzeźwości i terapii leczenia alkoholizmu może być dialog motywujący.
Etap diagnostyczny leczenia alkoholizmu – konsultacje ze specjalistą terapii uzależnień i/lub lekarzem psychiatrą
Osoba uzależniona od alkoholu i/lub nadmiernie pijąca może się początkowo zgłosić do psychoterapeuty uzależnień lub do psychiatry (zwłaszcza, gdy podejrzewa istnienie problemów psychicznych prowadzących do picia: nerwice, lęki, depresja, bezsenność i inne). Leczenie współistniejących zaburzeń psychicznych zwiększa skuteczność terapii i poprawia jakość życia pacjentów i ich bliskich.
W czasie takiej wizyty ustala się rozpoznanie uzależnienia od alkoholu oraz ocenia się ogólny stan zdrowia psychicznego i ogólnomedycznego pacjenta. Dyskutuje się też gotowość do wdrożenia zmian – może to być (optymalnie) abstynencja lub ograniczenie picia do nieszkodliwych poziomów. Ocenia się zaawansowanie choroby alkoholowej i współistnienie ewentualnych dodatkowych problemów psychicznych. Na tym etapie czasami wskazane jest pogłębione badanie psychologiczne, które pozwala na szczegółową ocenę funkcjonowanie psychologicznego i emocjonalnego danej osoby.
Czasami konieczne jest zlecenie dodatkowych konsultacji specjalistycznych (np. internistycznej) lub badań dodatkowych (laboratoryjne badania krwi, EKG i inne).
Na tym etapie ustala się też wstępnie cele terapeutyczne, m.in.:
- abstynencja lub znaczne ograniczenie picia alkoholu,
- poprawa zdrowia psychicznego i fizycznego,
- zmiany w funkcjonowaniu zawodowym, rodzinnym, towarzyskim itp.,
- pogłębienie wglądu w schematy reagowania emocjonalnego, poznawczego i interpersonalnego podtrzymujące uzależnienie,
a następnie – stosownie do powyższego – planuje się (wspólnie) odpowiednie dla danej osoby oddziaływania terapeutyczne, mające na celu leczenie alkoholizmu.
Etap terapeutyczny leczenia alkoholizmu
Możliwe są różne formy terapii uzależnienia od alkoholu:
psychoterapia indywidualna,
psychoterapia grupowa,
farmakoterapia (wspomagająca terapię alkoholizmu i/lub lecząca współistniejące zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania),
terapia par (mająca znacznie uzupełniające).
Na początku wspólnie uściśla się cele leczenia alkoholizmu i warunki współpracy terapeutycznej (kontrakt terapeutyczny). Wstępny etap terapii polega m.in. na wzmacnianiu motywacji do kontynuowania leczenia alkoholizmu, pracy nad umiejętnościami radzenia sobie z głodem alkoholowym, opracowywaniu skutecznych strategii pozwalających odmawiać/unikać picia. Wówczas też należy dążyć do uznania alkoholizmu ze realny problem i zaakceptowania faktu uzależnienia. Następnie wraz z terapeutą poznaje się psychologiczne mechanizmy uzależnienia i związane z tym metody radzenia sobie. Pacjent ma też możliwość zbudowania nowych umiejętności psychospołecznych, które dają szanse na lepsze rozwiązywanie swoich problemów i radzenie sobie ze stresami. Otrzymuje od terapeuty propozycje zmian w swoim zachowaniu (behawioralnych), których wdrożenie może ułatwić osiąganie celów terapeutycznych.
W kolejnym etapie pracuje się nad zmianą nałogowych zachowań i rozwiązywaniu psychologicznych problemów prowadzących do nadużywania alkoholu. Uzgadnia się z pacjentem wdrażanie zdrowszego stylu życia i pracuje nad utrwaleniem wstępnych osiągnięć. Jest to też etap leczenia współistniejących zaburzeń/problemów psychicznych (psychoterapia, farmakoterapia).
W zaawansowanym etapie terapii proponuje się dalszą pracę nad głębszym rozumieniem samego siebie, z uwzględnieniem funkcjonowania w relacji z innymi. Pracuje się nad dalszym wzmacnianiem umiejętności życiowych, pozwalających skutecznie rozwiązywać problemy, bez uciekania w alkohol. Analizuje się trudności emocjonalne z okresu poprzedzającego uzależnienie i pracuje nad wzmocnieniem cech osobowościowych.
Opcja farmakologicznego leczenia alkoholizmu (zgodnie z zaleceniami – równolegle z psychoterapią uzależnień!) może ułatwić, a czasami wręcz umożliwia realizację celów terapeutycznych (redukcja picia, wydłużenie okresów abstynencji – a optymalnie całkowite zaprzestanie picia). Leki wspomagające terapię alkoholizmu dobierane są w zindywidualizowany sposób i ten rodzaj terapii prowadzi lekarz psychiatra, posiadający doświadczenie w pracy z osobami nadmiernie pijącymi i uzależnionymi.
Wśród leków wspomagające terapię uzależnienia od alkoholu wymienia się:
naltrekson,
nalmefen,
akamprozat,
Postępowanie podtrzymujące/terapia pogłębiona
Niektóre osoby, po zakończeniu właściwej terapii, korzystają z okresowych spotkań z terapeutą, które mają charakter „przypominający” lub kryzysowy. Wówczas pacjent otrzymuje wsparcie i ponowną analizę problemu, z uwzględnieniem bieżącej sytuacji. Może to być ważne w sytuacji szczególnie trudnych zmian w życiu człowieka, kiedy ryzyko powrotu do picia rośnie lub po tzw. „wpadce alkoholowej” (krótkotrwałe przerwanie abstynencji). W tym drugim przypadku pojawia się możliwość zastanowienia się nad tym, dlaczego doszło do niepowodzenia i jak go uniknąć w przyszłości.
Część osób po terapii uzależnień decyduje się z kolei na kontynuowanie głębszej terapii, w celu rozwiązania swoich problemów emocjonalnych i osobowościowych lub kontynuuje leczenie zaburzenia podstawowego, np. depresji, nerwicy czy choroby dwubiegunowej.
Możliwe jest też uczestniczenie w warsztatach psychologicznych, w trakcie których można poznać i przetrenować m. in. lepsze sposoby komunikowania się, odmawiania, nawiązywania i podtrzymywania relacji – tak aby w obszarach tych było następnie mniej napięć, stresów i frustracji.
Czasami bywa też korzystne (w trakcie właściwej terapii uzależnienia od alkoholu lub po zakończeniu takiej terapii) podjęcie terapii pary/małżeńskiej – jako pomocniczego sposobu zwiększającego szanse na osiągnięcie i utrzymanie zasadniczych celów terapeutycznych. Ponadto lepsze zrozumienie tego co się dzieje w relacji partnerskiej, wgląd we wzajemne oddziaływania i poprawa tej relacji, zwiększa jakość życia i satysfakcję ze związku.
Podsumowanie
Stały rozwój metod stosowanych w terapii alkoholizmu powoduje, że coraz więcej osób uzależnionych od alkoholu może z nich skorzystać i osiągnąć satysfakcjonujące wyniki leczenia alkoholizmu. Ważną innowacją w tym zakresie jest indywidualizacja leczenia alkoholizmu, tak by było lepiej dostosowane do uwarunkowań i potrzeb konkretnego człowieka. Kolejną istotną nowością jest opcja dodatkowego zastosowania leków zmniejszających potrzebę picia i zwiększających szansę na osiągnięcie i utrzymanie abstynencji.
Biorąc pod uwagę jakie straty i szkody wiążą się z długotrwałym nadużywaniem alkoholu, warto myśleć o terapii i dążyć do jej podjęcia, nawet jeśli wcześniejsze próby leczenia alkoholizmu okazały się nieudane. Wówczas istnieje szansa na przeanalizowanie poprzednich terapii i wspólne zastanowienie się dlaczego się nie udały i co można obecnie zmienić, by osiągnąć sukces na drodze do trzeźwości.
Psychoterapia uzależnienia od alkoholu 9 listopada 2018Osoby pijące alkohol w ciągu swojego życia mogą zmieniać wzór spożywania tej substancji. Mogą więc oscylować od całkowitej abstynencji, poprzez…»
- Czym jest współuzależnienie od alkoholu 30 lipca 2018
Współuzależnienie od alkoholu – jak się rozwija? Pierwsze pytanie jakie zadają w gabinecie psychoterapeutycznym osoby współuzależnione, najczęściej brzmi: “Co mogę…»
- Motywacja do ograniczenia/zaprzestania picia alkoholu 14 maja 2018
W konfrontacji strumienia ze skałą, strumień zawsze wygrywa – nie przez swoją siłę, ale przez wytrwałość. Budda Jednym z najważniejszych…»
- Uzależnienie od alkoholu a depresja – wzajemne relacje 7 maja 2018
Wiele dotychczasowych badań wykazało, że depresja oraz uzależnienia od alkoholu są zjawiskami wzajemnie i dwukierunkowo powiązanymi. Uważa się, że nadużywanie…»
- Alkohol i sen 7 maja 2018
Jak alkohol wpływa na sen? W przeprowadzonych dotychczas badaniach wykazano, że alkohol może skracać czas zasypiania i zwiększać ilość snu…»
- Baklofen w leczeniu uzależnienia od alkoholu 25 kwietnia 2018
Baklofen jest lekiem, który jeszcze do niedawny był stosowany głównie jako środek rozluźniający mięśnie w chorobach neurologicznych, wiążących się ze…»
- Ostre zatrucie alkoholem 25 kwietnia 2018
Alkohol ma działanie toksyczne dla organizmu. W przypadku jednorazowego spożycia niewielkich ilości tej substancji, szkodliwe efekty rzadko się ujawniają. Jednak…»
- Fazy rozwoju uzależnienia od alkoholu 23 kwietnia 2018
Uzależnienie od alkoholu (alkoholizm) jest poważnym problemem zdrowotnym, który rozwija się stopniowo. Poszczególne fazy alkoholizmu, jak i ich obraz mają…»
- Objawy alkoholizmu14 marca 2018
Po czym można poznać, że ktoś jest uzależniony od alkoholu, jakie objawy alkoholizmu mogą wskazywać na występowanie uzależnienia? Jak rozpoznać…»
- Rola farmakoterapii w leczeniu uzależnienia od alkoholu 5 marca 2018
W kolejnych wytycznych dotyczących tematu leczenie uzależnienia od alkoholu (alkoholizmu) publikowanych przez różne towarzystwa psychiatryczne w ostatnich latach, coraz większą…»